Poniższy artykuł jest reakcją na książkę Me, Myself & I (Mnie, mi i ja) Archibalda D. Harta, dziekana Podyplomowego Studium Psychologii w amerykańskim Seminarium Fullera. Książka ta, wydana w roku 1992, jest z kolei reakcją na stanowisko opowiadające się za wystarczalnością Pisma Świętego, jeśli chodzi o życie wewnętrzne człowieka. Śródtytuły pochodzą od redakcji.
Archibald Hart jasno przedstawił swe zdanie na temat wystarczalności Biblii, powtarzając raz po raz: „Psychologia chrześcijańska jest nam rozpaczliwie potrzebna” (s. 11, 21) lub: „Potrzeba zintegrowania psychologii i wiary jest niebywale pilna” (s. 247). Jeśli sprawa w istocie tak wygląda, płyną z tego cztery logiczne wnioski:
1. Kościół, w tym sam Paweł oraz inni apostołowie i prorocy (nie mówiąc o świętych Starego Testamentu, jak Jozue czy Daniel), od początku rozpaczliwie potrzebował psychologii. Gdyby poradnictwo psychologiczne było wtedy znane, życie świętych byłoby szczęśliwsze, pełniejsze, owocniejsze i bardziej pobożne.
2. Skoro Pismo Święte nie zawiera podstawowych prawd o osobowości ludzkiej, jej zachowaniach i jej leczeniu, prawd, które odkryła właśnie dyscyplina psychologii, znaczy to, że przez ostatnie 2 tysiące lat kościół nie był w stanie właściwie odnosić się do problemów emocjonalnych i duchowych swoich wiernych. Święci żyjący jeszcze wcześniej, przez całe 4 tysiące lat przed Chrystusem, byli też pokrzywdzeni.
3. Podstawowe metody diagnozy i leczenia problemów duchowych i emocjonalnych, o których Duch Święty z niejasnych powodów nie uznał za stosowne wspomnieć w Piśmie Świętym, zostały nareszcie objawione przez humanistów, z których wielu (jak Freud) zajęło wyraźne stanowisko antychrześcijańskiego zacietrzewienia. Bezbożnym prorokom psychologii zawdzięcza dziś kościół możliwość trafnego podejścia do całej gamy problemów duchowych i emocjonalnych, w których wypadku pełni Ducha chrześcijanie minionych 20 stuleci nie mogli niestety korzystać z niezbędnej pomocy psychologicznej.
4. Dzięki nowemu podejściu psychologicznemu, zaszczepionemu w kościele przez chrześcijańskich psychologów w celu uzupełnienia tego, czego brakuje Pismu Świętemu, chrześcijanie mogą dziś wieść życie szczęśliwsze, owocniejsze i bardziej zwycięskie niż apostoł Piotr, Paweł, Kalwin, Wesley, David Livingstone, Hudson Taylor, Spurgeon, Moody itd., którzy byli zdani wyłącznie na Ducha Świętego i na Słowo Boże.
[Wszystkie cztery wnioski są oczywiście fałszywe].

Ekumenizm czy mieszanka wybuchowa?
Psychologia chrześcijańska chce łączyć Chrystusa z Freudem i całym zastępem teoretyków otwarcie gardzących Bogiem. Ekumenizm co się zowie! Zespala elementy chrześcijańskie i pogańskie, ujednolicając język i credo. Kapłani humanistycznej religii wykonują rytuały zwane psychoterapią, mające uzdrowić duszę. Są wśród nich ateiści, katolicy i protestanci, jedni cytują wersety biblijne, inni z Biblii szydzą. Wszyscy otrzymali podobne przygotowanie akademickie, mogą się poszczycić identycznymi tytułami naukowymi i licencją tych samych świeckich władz państwowych. Kiedyż kościół przejrzy na oczy!

Fizyka chrześcijańska?
Hart twierdzi: „Studium psychologii uczenia się, postrzegania i osobowości jest równie uzasadnione jak studium anatomii i chirurgii. Lecz jak dotąd Dave Hunt ani nikt inny nie proponował jeszcze stworzenia »chrześcijańskiej teorii chirurgii«”.
Oczywiście, że nie. Jest przecież różnica pomiędzy ciałem a duszą, fizycznością a duchem, mózgiem a umysłem, hormonami a moralnością, zarazkami a wolą, chorobą a grzechem, czyli  jak mawiają Martin i Deidre Bobganowie  pomiędzy „tissues and issues” (tkankami a kwestiami).
Hart powinien więc postawić sobie pytanie: „Skoro nie ma niczego takiego jak »chrześcijańska« medycyna, chemia, teoria uczenia się i postrzegania, to dlaczego miałaby być szczególna »chrześcijańska« psychologia?” W tym sęk! Istotny błąd w rozumowaniu bierze się tu stąd, iż psychologia bezpodstawnie rości sobie prawo do zajmowania się  d u s z ą  i  do dostarczania rozwiązań dla problemów  d u c h o w y c h,  m o r a l n y c h  i  e m o c j o n a l n y c h, co do których chrześcijaństwo twierdzi, iż posiada jedyne i wystarczające odpowiedzi.

Gdzie szukać lekarza duszy?
Wbrew twierdzeniom niektórych grup zielonoświątkowych i charyzmatycznych, iż chrześcijanin nie musi chorować, w Biblii nie znajdujemy poparcia dla pełnego i trwałego zdrowia fizycznego już w tym życiu. (Często cytowany fragment „Jego sińce uleczyły was” [I P 2,24; BW] mówi o grzechu, a nie o chorobie). W Słowie Bożym znajdujemy jednak obietnicę całkowitego i trwałego uzdrowienia  d u c h o w e g o, a więc i emocjonalnego. Biblia nie podaje się za podręcznik chemii, fizyki czy mechaniki samochodowej. Zresztą żadna z tych dyscyplin nie wysunęła jeszcze teorii określanej jako „chrześcijańska”  co ma miejsce w wypadku psychologii. Czy można jednak mówić o psychologii  c h r z e ś c i j a ń s k i e j, skoro żaden element jej oferty nie znalazł się w nauce Chrystusa czy apostoła Pawła? Hart zresztą przyznaje: „Dave Hunt ma rację: psychologia chrześcijańska tak naprawdę wcale nie jest »chrześcijańska«” (s. 22).
Według twierdzenia Pisma Świętego „Boska Jego moc obdarowała nas wszystkim, co jest potrzebne do życia i pobożności, przez poznanie Tego, który nas powołał przez własną chwałę i cnotę, przez które darowane nam zostały drogie i największe obietnice, abyście przez nie stali się uczestnikami boskiej natury, uniknąwszy skażenia, jakie na tym świecie pociąga za sobą pożądliwość” (II P 1,34). Bóg daje drogę wyjścia, jeśli tylko zechcemy przyjąć Jego propozycję!
Podstawowa kwestia, na którą musimy sobie odpowiedzieć, jest następująca: Czy wierzymy Bogu, czy jesteśmy gotowi zastosować się do Jego Słowa i czy wystarcza nam to, co nam zapewnił „do życia i pobożności”? Czy ufamy, że „Boska Jego moc” wystarczy, czy też uważamy, że psycholog, „chrześcijański” bądź świecki, ma coś więcej do zaoferowania?
Człowiek wierzący jest latoroślą w prawdziwym Krzewie Winnym. Czyż życie Chrystusa, Krzewu Winnego, nie jest władne wytworzyć w nas życia, które przyniesie chwałę Bogu i owoc wiecznie trwały? Czy „Boska natura”, której staliśmy się uczestnikami przez wiarę, potrzebuje psychoterapii?
Chrystus mieszka w naszych sercach przez wiarę (Ef 3,17). Czy potrzebujemy spoglądać w jeszcze inną stronę, a nie tylko na Niego? Chrystus w istocie „jest życiem naszym” (Kol 3,4). Wystarczy, bym pozwolił Mu w pełni wyrażać się w mym życiu i zaufał Mu w tej mierze. Czy nie bluźnierczo brzmi teza, iż Chrystus żyjący w chrześcijaninie potrzebuje porady psychologicznej?
Cały problem w tym, iż w życiu chrześcijanina rządzi jego własne ja, a nie Chrystus.

Ja, szara gęś, ja, szara eminencja
W centrum każdej psychoterapii, czy to świeckiej, czy chrześcijańskiej, stoi właśnie „ja”. Celem jest zawsze samodoskonalenie, samoaktualizacja, miłość do siebie samego, obraz samego siebie, poczucie własnej wartości, samopoznanie i inne rodzaje „samo...”. Toteż Archibald Hart jest zmuszony stanąć w obronie „ja”, którego według Biblii trzeba się zaprzeć. Obrona ta stanowi treść jego książki. Jako ostateczny wniosek czytamy: „Chrześcijanin potrzebuje pomocy [...] w odzyskaniu dla Boga ziemi obiecanej zwanej »ja«” (s. 248). Czy dobrze słyszymy?!
Jest zasadnicza różnica pomiędzy zapieraniem się swojego ja (wymaganym przez Chrystusa) a samozaparciem (które jest sednem ewangelii Harta). Hartowskie samozaparcie to rezygnacja z własnych pragnień w celu osiągnięcia samoudoskonalenia, co wiedzie oczywiście do samozadowolenia. Zdaniem Harta Chrystusowy wymóg, by zaprzeć się siebie samego, oznacza poddawanie naszego ja samokontroli i mówienie „tak” Chrystusowi. Hart twierdzi, że „ja” należy się nie tyle zaprzeć, co je zaakceptować, wzmocnić, docenić, doskonalić. Ażeby zaś „ja” udoskonalić, trzeba je najpierw  z r o z u m i e ć  (s. 71).

Cierpkie owoce beztroski w myśleniu
W procesie pojmowania własnego ja Hart pogrąża się w beznadziejnym trzęsawisku sprzecznych twierdzeń. Na przykład: „Jaźń jest to  c ał o k s z t a ł t  tego, czym i kim jestem jako osoba” (s. 42). „W głębi każdego z nas znajduje się miejsce, które nazywamy jaźnią [...] Ukryte są tam wszelkie wstydliwe i żenujące sprawki” (s. 69). [Czy jaźń może być jednocześnie  m i e j s c e m  w głębi mojej duszy, a zarazem „całokształtem tego, czym i kim jestem”?]. „Mam zdolność przechodzić swoją jaźń” (s. 46). [Jakże mogę być czymś różnym od własnej jaźni, a nawet ją „przechodzić”, skoro jaźń jest całokształtem tego, czym jestem?]. „Mogę siebie »poznać« [...] Jaźń [...] może być w pełni poznana tylko przez Boga” (s. 27). [Jak to w końcu jest?]. „W psychologii chrześcijańskiej nie ma sprawy istotniejszej od zrozumienia swojego ja [...] Im bardziej badam i analizuję jaźń, tym bardziej ulotne i beznadziejne staje się to zajęcie” (s. 73). [Zgłębianie najistotniejszej kwestii wiedzie więc do coraz głębszego poczucia beznadziejności! Szczerość godna pochwały].
Podobne sprzeczności znajdujemy prawie na każdej stronicy książki; prócz tego zawarto tam i poważniejsze błędy, np.: „Gdy uczymy się wszczepiać w prawdziwy krzew winny [tj. Chrystusa], [...] samorealizacja staje się Chrystorealizacją” (s. 71-72). Tymczasem w rzeczywistości to  n i e  m y  „wszczepiamy się” w Chrystusa. Tylko sam Bóg może to z nami uczynić. Jeśli zaś chodzi o utożsamianie samorealizacji z Chrystorealizacją, to przypomnijmy sobie słowa Jana Chrzciciela: „On musi wzrastać, ja zaś stawać się mniejszym” (J 3,30), oraz apostoła Pawła: „żyję więc już nie ja, ale żyje we mnie Chrystus” (Gal 2,20). To powinno wyjaśnić sprawę.
Archibald Hart wydaje się rozdarty pomiędzy lojalność wobec swej dyscypliny a pragnienie wierności wobec Biblii. Niestety w pragnieniu tym nie stosuje egzegezy Biblii. Wyciąga wnioski na podstawie swojego wykształcenia psychologicznego, potem zaś przykrawa do tych wniosków rozumienie Pisma Świętego, cytując na ich poparcie wersety nie mające z nimi nic wspólnego. Można tu podać wiele przykładów. Pod nagłówkiem „Jaźń w Piśmie Świętym” (s. 4142) wymienia Hart 16 obrazów samego siebie, podając do każdego werset na poparcie. W 12 przypadkach na 16 interpretacja wersetu jest jaskrawie błędna. Rozważmy przykładowo przypadki pierwszy i ostatni.
Hart pisze: „Nieznajomość swojego ja zwodzi i wprowadza w błąd; patrz: Iz 44,20”. Werset, który podaje na poparcie swojej tezy, brzmi: „Kto się zadaje z popiołem, tego zwodzi omamione serce”, a odnosi się do bałwochwalcy. Nie ma tu bynajmniej mowy o „nieznajomości swojego ja”, lecz chodzi o rzekomą moc bałwana, której pozorowi bałwochwalca uległ. Wbrew twierdzeniu Harta Izajasz nie potępia tu wcale braku samopoznania, lecz  jak jasno wynika z kontekstu  głupotę przekonania, że bałwan zapewni nam pomoc.
„Nigdy nie możemy o sobie zapominać; patrz: Jk 1,24”  pisze Hart. W wersecie podanym na poparcie  św. Jakub porównuje tych, którzy słuchają Słowa Bożego, lecz nie wykonują go, do człowieka, który „w zwierciadle przygląda się swemu naturalnemu obliczu; bo przypatrzył się sobie i odszedł, i zaraz zapomniał, jakim jest”. Jakub nie zaleca tutaj „nigdy nie zapominać o sobie”, ale nakazuje w praktyce podporządkować życie Słowu Bożemu.

Parasol ochronny?
Psychologia usiłuje „zrozumieć”, jak i dlaczego myślimy i zachowujemy się w określony sposób. Podejście takie, stosowne do reperacji silnika, nie nadaje się do naprawy człowieka. Nie jesteśmy zaprogramowanymi robotami. Próbując „zrozumieć”,  d l a c z e g o  dziewczyna wychowana przez wierzących rodziców zostaje prostytutką,  d l a c z e g o  pastor porzuca piękną żonę i owocną pracę dla cudzołożnicy etc., zakładamy, że przyczyną jest co innego niż wolny wybór, a więc dopuszczamy usprawiedliwienie danego czynu. Rosnącą popularność „psychologii chrześcijańskiej” łatwo zrozumieć: zapewnia ona ochronę dla jaźni, osłaniając ją przed oskarżeniami sumienia i Słowa Bożego.
Do wszystkich przypadków idealnie pasuje jedna diagnoza: grzech.  Korzeniem zaś grzechu jest  j a.  Jezus nauczał, że jesteśmy niewolnikami grzechu i swojego ja, dopóki On nas nie wyzwoli (J 8,34-36). Niewiara to korzeń wszelkiego grzechu. Trudno o grzech większy niż niechęć zaufania Bożym obietnicom i niepozwalanie Bogu, aby kształtował nas wedle Swej woli. Sprawiedliwy z wiary żyć będzie.